سی تی آنژیوگرافی چیست؟ معایب، مزایا و ملاحظات

به گزارش نبض نگار: اکثر پزشکان از این آزمایش برای مشاهده قلب و عروق کرونر و تشخیص انواع بیماری‌های قلبی استفاده می‌کنند. برای انجام این روش از دوز مشخصی از اشعه ایکس و تزریق ماده حاجب استفاده می‌شود. در ادامه به جزئیات بیشتری در این زمینه خواهیم پرداخت.

ماده حاجب چیست و چه نقشی دارد؟
ماده حاجب، معمولاً ترکیباتی حاوی ید هستند که به صورت تزریقی به داخل رگ وارد می‌شوند. این ماده، اشعه ایکس را به خود جذب می‌کند و باعث می‌شود رگ‌ها در تصاویر سی تی اسکن به وضوح دیده شوند. به عبارت دیگر، ماده حاجب مانند یک رنگ برای رگ‌ها عمل می‌کند و باعث برجسته شدن آن‌ها می‌شود.

تفاوت آنژیوگرافی و سی تی آنژیوگرافی
در آنژیوگرافی متداول مستقیما از طریق شریان فمورال یا رادیال وارد سیستم شریانی می‌شویم و پس از رسیدن نوک کاتتر مخصوص به دهانه شریان کرونر ماده حاجب به طور کاملا سلکتیو به داخل کرونر تزریق می‌شود و همزمان اشعه ایکس تابیده و فیلم گرفته می‌شود، پس هیچ دوربینی وارد رگ نمی‌شود. در ضمن یک شیت شریانی 4 یا 5 یا 6 فرنچ (هر فرنچ یک سوم میلی متر است) در رگ قرار داده می‌شود و کاتترها و وسایل مورد نیاز از آن طریق وارد سرخرگ می‌شود و شریان کشاله ران یا دست پاره نخواهد شد. پس از اتمام کار باید هموستاز شریان صورت گیرد و قرار دادن کیسه شن هم به خاطر پدیده هموستاز است. با پیشرفت روش‌ها و کوچک شدن قطر شیت مدت زمان قرار دادن کیسه شن کم شده است و اگر از روش رادیال (دست) هم استفاد شود بیمار پس از آنژیوگرافی می‌تواند بلند شود، راه برود و همان روز ترخیص شود.
در سی تی آنژیوگرافی ماده حاجب از طریق سیاهرگ وارد می‌شود و بیمار در زیر دستگاه سی تی قرار می‌گیرد که دارای مولتی دتکتور است و اشعه ایکس تابیده و از جهات مختلف با دتکتورهای متعدد عکس گرفته می‌شود و با استفاده از کامپیوتر تصاویر گرفته شده روی هم قرار داده می‌شود و تصویر رگ بازسازی می‌گردد. با پیشرفت روش‌ها و دستگاه‌ها دقت تشخیصی سی تی آنژیوگرافی به میزان قابل توجهی بالا رفته است. نکته مهم این است که ارزش پیشگویی کننده منفی سی تی آنژیوگرافی بالا است و در صورتی که سی تی آنژیوگرافی نشان دهد که تنگی قابل توجهی وجود ندارد میتوان روی آن حساب کرد. در صورتی که در سی تی آنژیوگرافی اگر تنگی متوسط به بالا نشان داده شود، میبایست آنژیوگرافی انجام شود. یک ایراد بزرگ در سی تی انژیوگرافی میزان بسیار زیاد اشعه و همچنین میزان زیاد ماده‌ی کنتراست تزریقی است.
تفاوت دیگر این که در آنژیوگرافی شدت تنگی با درصد بیان ‌شده ولی در سی تی آنژیوگرافی تنگی به صورت خفیف، متوسط و شدید گزارش می‌شود. وجود کلسیفیکاسیون در رگ دقت تشخیصی سی تی آنژیوگرافی را پایین می‌آورد. در آنژیوگرافی در صورتی که دقت تصاویر کافی نباشد همان موقع می‌توان تصاویر بیشتری تهیه کرد و دقت کار را بالا برد. نکته مهم دیگر اینکه در آنژیوگرافی این امکان وجود دارد که درصورت وجود تنگی در رگ در همان جلسه اقدام به اینترونشن و باز کردن رگ نمود، چیزی که اکنون به یک مطالبه خیلی مهم بیماران تبدیل شده است و در سی تی آنژیوگرافی چنین امکانی نیست.

مراحل انجام سی تی آنژیوگرافی
آماده‌سازی بیمار: قبل از انجام سی تی آنژیوگرافی، بیمار باید برخی نکات را رعایت کند که معمولاً توسط پزشک رادیولوژی توضیح داده می‌شود. این نکات شامل ناشتا بودن، قطع مصرف برخی داروها و... هستند.
تزریق ماده حاجب: ماده حاجب به صورت وریدی و معمولاً در بازو تزریق می‌شود. بیمار ممکن است در لحظه تزریق احساس گرما کند که کاملا طبیعی است.
تصویربرداری: بیمار بر روی تخت دستگاه سی تی اسکن دراز می‌کشد و دستگاه به صورت دایره‌ای به دور بدن می‌چرخد و تصاویر متعددی از زوایای مختلف می‌گیرد. این فرآیند معمولاً چند دقیقه طول می‌کشد.
بازسازی تصاویر: تصاویر خام سی تی اسکن توسط کامپیوتر پردازش و بازسازی می‌شوند تا تصاویری سه بعدی و دقیق از رگ‌ها به دست آید.
تفسیر تصاویر: تصاویر بازسازی شده توسط پزشک رادیولوژی تفسیر می‌شوند و هرگونه ناهنجاری در رگ‌ها شناسایی خواهد شد.

نکات لازم قبل از سی تی انژیو قلب
قبل از انجام سی تی آنژیوگرافی قلب، بیمار باید چندین مورد را رعایت کند تا دقت و ایمنی این آزمایش به حداکثر برسد:
ناشتا بودن: معمولاً پزشک توصیه می‌کند که بیمار حداقل 4 تا 6 ساعت قبل از آزمایش چیزی نخورد و ننوشد. این کمک می‌کند تا تصاویر بهتری از عروق قلبی گرفته شود.
اطلاع دادن درباره داروها: بیمار باید پزشک را در جریان داروهایی که مصرف می‌کند، قرار دهد. برخی داروها ممکن است نیاز به قطع موقت داشته باشند، به‌ویژه داروهایی که بر ضربان قلب یا سطح گلوکز تأثیر می‌گذارند.
پوشیدن لباس مناسب: بهتر است لباس‌های راحت و گشاد بپوشید و جواهرات یا اشیاء فلزی به همراه نداشته باشید، زیرا ممکن است در تصاویر تداخل ایجاد کنند.
آرامش و کنترل استرس: برای برخی افراد، پزشک ممکن است داروی آرام‌بخش خفیفی تجویز کند تا در طول آزمایش آرام بمانند و ضربان قلب کنترل‌شده‌تری داشته باشند.
اطلاع دادن درباره حساسیت‌ها: اگر به ید یا مواد حاجب حساسیت دارید، حتماً پزشک را مطلع کنید تا اقدامات لازم را پیش از آزمایش انجام دهد.

مراقبتهای بعد از سی تی آنژیو
هدف از مراقبتهای بعد از سی تی انژیو اطمینان از بهبود و بازیابی سریع بیمار است. رعایت دستورات پزشک توسط بیمار بسیار ضروری است. این مراقبتهای بعد از سی تی انژیو شامل موارد زیر است:

استراحت و آرامش بیشتر در چند ساعت اول پس از انجام سی تی آنژیوگرافی قلب.
رعایت مقررات در مورد مصرف آب و مایعات جهت خروج ماده کنتراست از بدن.
پایش علائم و نشانه‌های محتمل بیماری نظیر درد قفسه سینه، تنگی نفس، سرگیجه و سردرد.
مراقبت از محل ورود سوزن جهت جلوگیری از مشکلات بعدی و عفونت‌ها.

دلایل تجویز سی تی آنژیوگرافی
در صورتی که پزشک ناهنجاری‌هایی در رگ‌ها و عروق اجزای بدن تشخیص دهد ممکن است برای بیمار سی تی آنژیو تجویز کند. اطلاعاتی که از سی تی آنژیو به دست می‌آید به تشخیص بهتر و درک وضعیت بیمار کمک می‌کند.
برخی از شرایطی که ممکن است برای بیمار سی تی آنژیوگرافی تجویز شود:
بررسی وضعیت رگ‌ها و عروقی که به اندام‌های بدن متصل‌اند مانند:
مغز، گردن، قلب، قفسه سینه، شکمی (کلیه، کبد و …)، لگن، پاها، دست و بازو
تشخیص و بررسی وضعیت بیماری‌های وابسته به عروق مانند:
آماس رگ (آنیوریسم)، انسدادها، لخته‌های خون، ناهنجاری‌های موروثی قلبی عروقی، ناهنجاری در رگ‌های خونی مانند نقص در سیستم آوندی، صدمات، تومورها، گسیختگی و پارگی در آوندها
همچنین پزشکان ممکن است از سی تی آنژیو برای بررسی وضعیت رگ‌ها و عروق در موارد زیر استفاده کنند:
تشخیص ناهنجاری‌هایی مانند آماس آئورت در قفسه سینه، شکم و یا سایر شریان‌ها
تشخیص بیماری‌هایی مانند آتروزکلروتیک در شریان‌های گردن که باعث نرسیدن خون کافی به مغز و تشکیل لخته می‌شود.
شناسایی آماس‌های کوچک یا وجود اتصال غیر طبیعی میان عروق AVM arteriovenous malformation درون مغز و یا نقاط دیگر از بدن.
تشخیص بیماری‌هایی که منجر به تنگ شدن شریان‌های متصل به پا می‌شود و کمک به آمادگی برای انجام اقدامات لازم برای رفع این گرفتگی‌ها.
تشخیص بیماری در شریان‌های کلیه.
تصویر سازی از جریان خون در شریان‌های کلیه برای آماده سازی پیش از انجام عمل پیوند کلیه.
راهنمایی جراحان و متخصصین رادیولوژی برای انتخاب روش درمانی درست برای بیماری‌های عروق خونی مانند قرار دادن استنت (Stent) و یا بررسی وضعیت استنت موجود در بدن بیمار.
بررسی آسیب وارده در اثر حادثه به یک یا چند شریان در گردن، قفسه سینه، شکم و کبد مصدوم.
بررسی شریان‌های تغذیه کننده یک تومور، پیش از انجام اقدامات درمانی مانند عمل جراحی و رادیوتراپی و غیره.
تشخیص وجود و شدت بیماری در عروق کرونری (Coronary) و تأثیرات آن و پیش بینی اقدامات درمانی مانند قرار دادن استنت و بایپس کرونری (coronary bypass).
تشخیص مشکلات عروقی مادرزادی در قلب یا سایر عروق به ویژه در کودکان.
تشخیص وجود گرفتگی و انسداد در عروق خونی.
ارزیابی وضعیت عروق ریه، از نظر وجود آمبولی یا سایر مشکلات عروقی در ریه.

مزایای سی تی آنژیوگرافی
دقت بالا: تصاویر سه بعدی و دقیق از رگ‌ها
سرعت بالا: زمان کوتاه انجام آزمایش
غیر تهاجمی بودن: این تست نیازی به برش جراحی ندارد.
ارزیابی گسترده: امکان ارزیابی همزمان رگ‌های مختلف بدن

خطرات سی تی آنژیو قلب
اگرچه دوز اشعه ایکس مورد استفاده در سی تی آنژیو قلب بسیار ناچیز است، اما در اثر قرار گرفتن مکرر در معرض آن خطر کمی برای ایجاد سرطان وجود دارد.
مانند بسیاری از داروها و مواد شیمیایی، ماده حاجب نیز می‌تواند واکنش آلرژیک ایجاد کند. معمولاً این مشکل به‌صورت بثورات پوستی یا خارش خود را نشان می‌دهد و به‌ندرت منجر به شوک آنافیلاکسی می‌شود.
در صورت ابتلا به مشکلات کلیوی، ماده حاجب ممکن است وضعیت کلیه‌ها را بدتر کند. گاهی نیز ممکن است این ماده از محل تزریق نشت کند و باعث تحریک پوست یا آسیب به عروق خونی و اعصاب شود.
اگر بیمار باردار باشد و تحت اشعه ایکس دستگاه سی تی قرار بگیرد، خطر بروز ناهنجاری ژنتیکی در جنین وجود دارد.
داروهایی‌که قبل از اسکن برای کاهش ضربان قلب یا گشاد کردن شریان‌ها تجویز می‌شوند، گاهی اوقات باعث کاهش فشار خون می‌شوند که ممکن است منجر به سبکی سر یا سردرد شود. البته به‌ندرت این داروها باعث تنگی نفس و بدتر شدن نارسایی قلبی می‌شوند.
بنابرین توصیه ما این است که قبل از انجام سی تی آنژیو قلب حتماً با پزشک متخصص مشورت کنید و به بهترین مرکز سی تی اسکن اطراف خود مراجعه کنید.

سوالات متداول
 آیا سی تی آنژیوگرافی قلب، درد دارد؟ 
خیر، سی تی آنژیوگرافی قلب به طور کلی یک آزمایش بدون درد است. بیمار تنها ممکن است احساس فشار خفیفی در ناحیه بازو به دلیل تزریق ماده حاجب داشته باشد. همچنین، در طول آزمایش ممکن است نیاز به نفس‌گیری و حفظ نفس برای چند ثانیه باشد، اما این موضوع هم دردناک نیست.
 چقدر طول می‌کشد تا نتایج سی تی آنژیوگرافی آماده شود؟ 
معمولاً نتایج اولیه سی تی آنژیوگرافی قلب ظرف چند ساعت تا یک روز آماده می‌شود. اما تفسیر کامل و نهایی نتایج ممکن است چند روز طول بکشد، زیرا پزشک متخصص قلب باید تصاویر را با دقت بررسی کند و گزارش دقیق تهیه کند.
آیا سی تی آنژیوگرافی برای همه افراد ایمن است؟ 
در حالی که سی تی آنژیوگرافی یک آزمایش ایمن است، برخی افراد مانند زنان باردار، بیماران با مشکلات کلیوی، یا کسانی که به مواد حاجب یدی حساسیت دارند، باید با پزشک خود درباره خطرات احتمالی مشورت کنند. پزشک ممکن است آزمایش‌های جایگزینی را برای این دسته از افراد توصیه کند.
چه مدت طول می‌کشد تا ماده حاجب از بدن دفع شود؟
در اکثر موارد، ماده حاجب طی 24 تا 48 ساعت از طریق کلیه‌ها دفع می‌شود؛ اما در بیمارانی با اختلال عملکرد کلیه ممکن است زمان بیشتری نیاز باشد.
آیا می‌توان از داروهای ضد آلرژی قبل از تزریق ماده حاجب استفاده کرد؟
بله، در برخی موارد پزشک داروهای ضد آلرژی را پیش از تزریق تجویز می‌کند تا خطر واکنش‌های آلرژیک کاهش یابد.
24 تا 48 ساعت پس از تجویز از شیردهی به نوزاد پرهیز کرد.
منبع:
https://drhashemiclinic.com/
https://marcopacs.com/
https://sadr-mc.com/
https://areffatehi.com/

سی تی آنژیوگرافی چیست؟ معایب، مزایا و ملاحظات